09
октябрь
2024
"Логопедиялық ассорти" кеңес беру пункті. Логопедтің кеңесі.
Алматы қаласы, Әуезов ауданы КМҚК "№146 бөбекжай-балабақшасының" логопед маманы Тілеубаева А.Т. ата-аналарға кеңес беру пунктінің жылдық жұмыс жоспары бойынша кеңес берді.
Баланың сөйлеуі бойының өсуімен және дамуымен бірге қалыптасады, дамудың әртүрлі қатардағы сатыларынан өтеді. Баланың сөйлеу тілінің бұзылуын анықтау теориялық және тәжірибелік тұрғыдан маңызы зор мәселе болып табылады. Анықтау немесе диагностикалау барысында тек сөйлеу тілінің бұзылу түрі ғана анықталып қоймайды, сонымен қатар түзету логопедиялық жұмысын мақсатты, нәтижелі ұйымдастырудың жағдайлары анықталады.
Жалпы айтқанда диагностика – адамдарға нақты диагноз қоюға арналған олардың түлі ақау, ауруларын зерттеу, тексеру, анықтау.
Сөйлеу тілшінің диагностикалық іс-әрекеті – түрлі тексеру тәсілдерін пайдалану үрдісінде сөйлеу жүйесінің әртүрлі компоненттерінің бұзылуын анықтаумен қатар, оның сипаты, деңгейі, күрделілігі және болашақ мүмкіндігі анықталады.
Тексерудің басты мақсаттары мен міндеттеріне мыналар жатады: - ата-ана мен педагогпен әңгімелесу және құжаттармен танысу барысында баланың тәрбие жағдайын, дамуын анықтау; - жетекші іс әрекетінің деңгейін анықтап жас мөлшеріне сәйкестендіру; - танымдық процестерінің, эмоционалдық тұлғалық ерекшеліктерін анықтау – байланыс-тырып сөйлеуін анықтау; - тіл жүйесінің компоненттерін меңгеру деңгейін анықтау.
Логопедиялық тексеру барысында алынған мағлұматтарды жинақтап, талдап, сөйлеу тіл бұзылысын анықтағанда толығымен келесі қағидаларға сүйенеді: - даму қағидасы; - жүйелік; - сөйлеу тіл бұзылыстарын психикалық дамудың басқа жақтарымен байланысты қылып көрсету.
Логопедиялық тексеру барысында: анамнез жинау, артикуляциялық аппаратты тексеру, дыбыс айтуды тексеру, фонематикалық қабылдауын тексеру, фонематикалық талдау және жинақтауын тексеру, сөздік қорын тексеру, сөйлеу тілінің грамматикалық құрылысын тексеру, байланыстырып сөйлеуін тексеру, сөйлеу тілін түсінуін тексеру, оқуы мен жазуын тексеру жұмыстары жүргізіледі және мәліметтерді саралап талдау арқылы, түзету жұмыстары жүргізіледі.
Грушевская М. С. өзінің зерттеуінде келесі тұжырымдар жасады:
Біріншіден, жүйелі тексеру қағидасы сөйлеу тілінің алуан түрлі компоненттерінің – дыбыстық, фонематикалық, лексикалық-грамматикалық, лексикалық, жағының жүйелі байланысына негізделген.
Екіншіде, кешенді ықпал – интеллектуалдық, танымдық, сөйлеу іс-әрекетінің мағлұматтары мен қатар көру, есту, қимыл сферасы, соматикалық жағдайы, жүйке жүйесінің ерекшеліктерін ескеру болып табылады.
Үшіншіден, іс-әрекеттік қағида аталған қағиданың іске асыру – түзету жұмысының мақсатын, бағытын анықтап, түзету тәсілдерін, жұмыс барысында қолданатын іс-әрекет түрлерін анықтауға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, динамикалық тексеру қағидасы – баланы оқыту процесінде бақылап, тексеріп оның потенциалдық мүмкіндіктерін анықтауды көздейді.
Бесіншіден, онтогенетикалық қағида – тексеру және түзету жұмысын ұйымдастыруда баланың онтогенезде сөйлеу тілінің, психикалық даму заңдылығын ескеру.
Алтыншыдан, сөйлеу тіл бұзылысын тексеру және түзету жұмысы барысында алынған мәліметтерді сапалы талдау қағидасы динамикалық тексеру қағидасымен тығыз байланысты.
Барлық аталған қағидалар өзара тығыз байланысты және бұл қағидалар түзету жұмысында кеңінен қолданылады.
Баланың сөйлеу тілін тексермес бұрын ата-аналармен әңгімелесу арқылы балаға байланысты анамнез жинақтау – баланың қандай аурумен ауырғаны, жарақаттанғандығы және сөйлеу тілінің дұрыс қалыптасуына зиянын тигізетін тәрбие жағдайы анықталады.
Сөйлеу тілі ақаулығының шығу себебін дұрыс анықтау үшін, логопед ата-аналардың берген мәлімдемелері арқылы баланың сөйлеу тілінің қалай дамығандығын көз алдына елестету қажет. Сондықтан, баланың тілі неше жасынан бастап шыққаны, бірінші сөзді қай уақытта айтқаны және сөздің басын құрап сөйлеуді қашан бастағаны, одан ары қарай сөйлеу тілінің дамуы, мектепке балалардың алдына оның сөздік қорының және грамматикалық құрылысының қалыптасуы туралы мәліметтерді ата-аналардан сұрай отырып жинау керек. Әңгімелесу кезінде баламен күнделікті араласып жүрген адамдардың тілдерінің дамуындағы деңгей шамалары жайында, олардың арасында сақаулары және бірнеше ұлттың тілдерін араластырып сөйлейтіндерінің бар немесе жоқтығын, сонымен бірге, баланың сөйлеу тілінің дұрыс дамып қалыптасуына ортаның қандай ықпал тигізгендігін анықтайды.
Анамнез жинау барысында сөйлеу тілінің, моторикасының ерекшеліктері туралы деректер логопедке баланың жағдайын дұрыс бағалауға, сосын логопедиялық түзету жұмысын жоспарлауға мүмкіндік береді.
Баланың сөйлеуі бойының өсуімен және дамуымен бірге қалыптасады, дамудың әртүрлі қатардағы сатыларынан өтеді. Баланың сөйлеу тілінің бұзылуын анықтау теориялық және тәжірибелік тұрғыдан маңызы зор мәселе болып табылады. Анықтау немесе диагностикалау барысында тек сөйлеу тілінің бұзылу түрі ғана анықталып қоймайды, сонымен қатар түзету логопедиялық жұмысын мақсатты, нәтижелі ұйымдастырудың жағдайлары анықталады.
Жалпы айтқанда диагностика – адамдарға нақты диагноз қоюға арналған олардың түлі ақау, ауруларын зерттеу, тексеру, анықтау.
Сөйлеу тілшінің диагностикалық іс-әрекеті – түрлі тексеру тәсілдерін пайдалану үрдісінде сөйлеу жүйесінің әртүрлі компоненттерінің бұзылуын анықтаумен қатар, оның сипаты, деңгейі, күрделілігі және болашақ мүмкіндігі анықталады.
Тексерудің басты мақсаттары мен міндеттеріне мыналар жатады: - ата-ана мен педагогпен әңгімелесу және құжаттармен танысу барысында баланың тәрбие жағдайын, дамуын анықтау; - жетекші іс әрекетінің деңгейін анықтап жас мөлшеріне сәйкестендіру; - танымдық процестерінің, эмоционалдық тұлғалық ерекшеліктерін анықтау – байланыс-тырып сөйлеуін анықтау; - тіл жүйесінің компоненттерін меңгеру деңгейін анықтау.
Логопедиялық тексеру барысында алынған мағлұматтарды жинақтап, талдап, сөйлеу тіл бұзылысын анықтағанда толығымен келесі қағидаларға сүйенеді: - даму қағидасы; - жүйелік; - сөйлеу тіл бұзылыстарын психикалық дамудың басқа жақтарымен байланысты қылып көрсету.
Логопедиялық тексеру барысында: анамнез жинау, артикуляциялық аппаратты тексеру, дыбыс айтуды тексеру, фонематикалық қабылдауын тексеру, фонематикалық талдау және жинақтауын тексеру, сөздік қорын тексеру, сөйлеу тілінің грамматикалық құрылысын тексеру, байланыстырып сөйлеуін тексеру, сөйлеу тілін түсінуін тексеру, оқуы мен жазуын тексеру жұмыстары жүргізіледі және мәліметтерді саралап талдау арқылы, түзету жұмыстары жүргізіледі.
Грушевская М. С. өзінің зерттеуінде келесі тұжырымдар жасады:
- 6 жастағы балалардың арасында дыбысты айту мен фонемалық қабылдаудың айтарлықтай кемшіліктері бар.
- Айтылу және фонемалық қабылдау ақауларының болуы сауаттылық бағдарламасын нашар меңгеруге әкеледі.
Біріншіден, жүйелі тексеру қағидасы сөйлеу тілінің алуан түрлі компоненттерінің – дыбыстық, фонематикалық, лексикалық-грамматикалық, лексикалық, жағының жүйелі байланысына негізделген.
Екіншіде, кешенді ықпал – интеллектуалдық, танымдық, сөйлеу іс-әрекетінің мағлұматтары мен қатар көру, есту, қимыл сферасы, соматикалық жағдайы, жүйке жүйесінің ерекшеліктерін ескеру болып табылады.
Үшіншіден, іс-әрекеттік қағида аталған қағиданың іске асыру – түзету жұмысының мақсатын, бағытын анықтап, түзету тәсілдерін, жұмыс барысында қолданатын іс-әрекет түрлерін анықтауға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, динамикалық тексеру қағидасы – баланы оқыту процесінде бақылап, тексеріп оның потенциалдық мүмкіндіктерін анықтауды көздейді.
Бесіншіден, онтогенетикалық қағида – тексеру және түзету жұмысын ұйымдастыруда баланың онтогенезде сөйлеу тілінің, психикалық даму заңдылығын ескеру.
Алтыншыдан, сөйлеу тіл бұзылысын тексеру және түзету жұмысы барысында алынған мәліметтерді сапалы талдау қағидасы динамикалық тексеру қағидасымен тығыз байланысты.
Барлық аталған қағидалар өзара тығыз байланысты және бұл қағидалар түзету жұмысында кеңінен қолданылады.
Баланың сөйлеу тілін тексермес бұрын ата-аналармен әңгімелесу арқылы балаға байланысты анамнез жинақтау – баланың қандай аурумен ауырғаны, жарақаттанғандығы және сөйлеу тілінің дұрыс қалыптасуына зиянын тигізетін тәрбие жағдайы анықталады.
Сөйлеу тілі ақаулығының шығу себебін дұрыс анықтау үшін, логопед ата-аналардың берген мәлімдемелері арқылы баланың сөйлеу тілінің қалай дамығандығын көз алдына елестету қажет. Сондықтан, баланың тілі неше жасынан бастап шыққаны, бірінші сөзді қай уақытта айтқаны және сөздің басын құрап сөйлеуді қашан бастағаны, одан ары қарай сөйлеу тілінің дамуы, мектепке балалардың алдына оның сөздік қорының және грамматикалық құрылысының қалыптасуы туралы мәліметтерді ата-аналардан сұрай отырып жинау керек. Әңгімелесу кезінде баламен күнделікті араласып жүрген адамдардың тілдерінің дамуындағы деңгей шамалары жайында, олардың арасында сақаулары және бірнеше ұлттың тілдерін араластырып сөйлейтіндерінің бар немесе жоқтығын, сонымен бірге, баланың сөйлеу тілінің дұрыс дамып қалыптасуына ортаның қандай ықпал тигізгендігін анықтайды.
Анамнез жинау барысында сөйлеу тілінің, моторикасының ерекшеліктері туралы деректер логопедке баланың жағдайын дұрыс бағалауға, сосын логопедиялық түзету жұмысын жоспарлауға мүмкіндік береді.